Stilleven met Schaakbord

Slechts enkele werken in particulier bezit zijn zo belangrijk dat ze opgenomen worden in Henks belangrijkste overzichtsboek 'Henk Helmantel, een leven lang schilderen en verzamelen'. Het stilleven met schaakbord is zo’n werk. Er is veel te zien, ieder element is een Helmantel in zichzelf, of het nou om de middeleeuwse kookpot, het beroemde rode busje, de schillenbak of het oude kistje gaat, het zijn allemaal bekende voorwerpen. Het schaakbord trekt de aandacht met mooie gelaagdheid en een dieprode kleur. Al met al een museaal stuk of een pronkstuk in een particuliere collectie.

Stilleven met Romeins Glas

De Romeinen hadden in de traditie om met hun bezittingen begraven te worden. Het lichaam werd gebalsemd en mooi gekleed. Een munt werd in de mond gelegd als betaling voor de Charon, de veerman die de zielen over de rivier de Styx naar het hiernamaals bracht. Hierdoor zijn veel Romeinse voorwerpen bewaard gebleven.

Henk Helmantel bezit een grote verzameling Romeins glas. Het zijn dankbare bodemvondsten om te schilderen. Henk combineert Romeins glas vaak met de opbrengsten van het land, maar in dit geval met een Japans doosje. Het werk met verschillende parfumflesjes kenmerkt zich door zachtheid en een rustieke verstillende ambiance.

Vloercompositie met eieren in kom

Smaken verschillen. Waar de ene Helmantelliefhebber zweert bij de werken uit de jaren ’80 en ’90, zijn andere liefhebbers juist gecharmeerd van de latere werken die wat meer zachtheid in zich dragen. De vroege Helmantels zoals dit werk met eieren in kom, zijn razendscherp geschilderd. De kracht spat ervan af. En precies dat spreekt de liefhebbers van de vroege werken aan. De jonge Helmantel geeft hier zijn visitekaartje af. Hier schildert hij nog eenvoudige gebruiksvoorwerpen, die in zijn latere loopbaan plaats maakten voor duurdere stukken die hij met de opbrengsten van zijn schilderijen kon bekostigen. Het is zeer de moeite waard om in een (museale) collectie op te nemen.

Vloercompositie met kleipijp, kom en groene fles

Museum More organiseerde een speciale tentoonstelling over de voortzetting van de grote Hollandse kunsttraditie. Henk Helmantel stond in dat rijtje, samen met Dick Ket, Floris Verster en Jan Mankes. Dick Ket staat bekend om zijn typische perspectieven. Hij arrangeerde zijn stillevens zorgvuldig op de vloer van zijn kamer, waardoor hij van bovenaf op zijn compositie keek. Hij moest ook wel want hij was aan huis gekluisterd omdat hij aan een ernstige hartkwaal leed.

Hoewel geheel in eigen stijl, is in het oeuvre van Henk een aantal vloercomposities te vinden. De vloercompositie met kleipijp, kom en groene fles is hier een prachtig voorbeeld van. Het werk is groots en indrukwekkend. De scherpte van de kom en de weerspiegeling van het glas trekken de kijker in het werk. Kijken slaat om in bewondering. Het hoort aan de wand van een museum, of thuis bij een echte liefhebber.

Stilleven met Butte

Het ene stilleven is verstillender dan het andere. De Helmantel Stilleven met Butte uit 1995 is zo’n werk. Het is alsof de voorwerpen al eeuwen onaangeroerd in deze opstelling staan. Na een dag hard werken, met een goed glas wijn, kijkend naar zo’n rustiek werk, kom je vanzelf tot rust. De verstillende werken komt niet alleen door de compositie en de voorwerpen, maar juist door het weinige licht. De schaduwen zijn lang, de avond is duidelijk begonnen.

De ovale Butte op de achtergrond draagt het werk. Een Butte is een houten doos die in de 19e eeuw gebruikt werd om kleine (kleding)stukken in te bewaren. De meesten zijn rond, maar ovale zoals deze kwamen ook voor. Typisch Helmantel om niet een rijk versierde, ietwat protserige Butte uit Hindelopen te kiezen, maar de eenvoudigste denkbaar, zelfs zonder enige motieven. Het karakter ontstaat vanzelf door de afgebladderde verf en de beschadigingen die in de loop van de tijd door het gebruik zijn ontstaan.

Archeologie uit Dordrecht I

Wie geïnteresseerd is in het opnemen van een werk van Henk Helmantel in z’n kunstverzameling, zou rekening moeten houden met de werken die gemaakt zijn voor bijzondere exposities. De schilder stelt de hoogste eisen aan zijn werk voor hij het goed genoeg vindt voor het grote publiek. De voorwerpen uit dit werk zijn zorgvuldig geselecteerd uit het Museum Dordrecht. De uitvoering is prachtig, het licht is op zijn best gevangen.

Het werk Archeologie uit Dordrecht I is daarmee ook een bekende Helmantel geworden. De expositie ter gelegenheid van 400 jaar Synode werd massaal bezocht en wegens succes verlengd. Aandacht in de pers was er volop. Veel is terug te vinden op de Facebook pagina van het event, maar wie even googled komt het werk op veel meer plekken tegen.

De wenskaart van het werk werd zoveel verkocht dat het in 2022 nog steeds in assortiment van Arts Revisited is opgenomen.

Op Youtube is te zien hoe Henk Helmantel te werk gaat in het maken van werken voor de expositie.

Bronzen Voorwerpen

Bij Helmantel is de verleiding groot hem niet zozeer te vergelijken met zijn hedendaagse collega-kunstenaars, maar eerder met zeventiende-eeuwse schilders als Vermeer, Saenredam, Dou en Van Mieris. Helmantel zal de laatste zijn dat te ontkennen en toont zich een groot bewonderaar van de Hollandse meesters.

“Wat ik van Vermeer meeneem in mijn schilderijen is vooral de harmonie, de rust en het evenwicht die eruit spreekt waardoor je het gevoel krijgt van ‘zo moet het’, wetende dat het ook geheel anders kan. De zachtheid van de contouren is bij Vermeer ook een heel belangrijk punt. Het vibrerende van de overgangen”.

En precies die elementen zijn in het werk Bronzen voorwerpen goed terug te vinden. Niet de dramatische lichtval van Rembrandt op één enkel element, maar het verspreide licht van Vermeer, maar dan toch heel geconcentreerd op diverse plekken.

Henk schildert graag brons. Volgens hem is de ‘huid’ van een bronzen voorwerp intrigerend. Als die goed geschilderd wordt, lijkt het of het voorwerp zo beet te pakken is. De voorwerpen op het schilderij zijn in Museum Helmantel terug te vinden. En nu zo tastbaar geschilderd heeft de eigenaar als het ware een stukje museum in huis.

Stilleven met Europees glas en houten kom

Dat Henk Helmantel een magistrale glasschilder is, zal vriend en vijand te allen tijde bevestigen. Van al het glas dat ik tot nog toe gezien heb is de mooiste uitvoering op het Stilleven met Europees glas en houten kom te vinden.

Wie het werk van dichtbij bestudeert, ziet dat er met vrij dikke verf accenten zijn aangebracht op het glas. Dit geeft niet alleen schakering in de kleuren, maar ook diepte, alsof de huid van het glaswerk daadwerkelijk beet te pakken is. De vroege Meesters beheersten deze techniek. De diepgang is er niet, het is een optische illusie. Deze illusie wordt niet alleen veroorzaakt door de schilder, maar juist de lichtval op het schilderij versterkt het effect.

Het beroemdste voorbeeld is ongetwijfeld de parel in ‘het meisje met de parel’ van Vermeer. Wie goed kijkt zit dat het een enkele dot witte verf is, die alle aandacht op het hele werk naar zich toe trekt.

Niet vergelijkbaar met Vermeer, maar ook de lichtval op de kattenkop is met een enkele penseelstreek aangebracht. Zelfs op de foto is de structuur van het glas te zien. De echte verwondering ontstaat natuurlijk oog in oog met dit werk.

Kweeperen

Fruit is een belangrijk thema in de werken van Henk Helmantel. Hoe kan het ook anders, de kwekerszoon verloochent zijn afkomst niet. Als zoon van een fruitteler, heeft Henk zijn leven lang de opbrengsten van het land in zijn werken vastgelegd.

Stiekem geeft hij de kijker zijn boodschap mee. Kijk dan, hoe mooi en hoe rijk de Schepping is. Schoonheid zit in het gewone, in het aardse, in de natuur en de opbrengst van het land, waar de wereld holt en eraan voorbij gaat. Maar bij een goed stilleven staat ook de tijd even stil, het ademt rust en tijdloosheid.

Het fruit van Helmantel is zo tastbaar dat je er soms zin in krijgt. Het Limburgs museum liet de van oorsporng Franse chefkok Philippe Mattioni aan de slag gaan met het fruit en de groenten van de werken van Henk. Dit leidde tot de eetbare Helmantel, een tongstrelend ensemble van kleine gerechten.

Henk zou Henk niet zijn als hij bij al dat gewone toch niet zijn eigen voorkeur zou etaleren. Henk schildert voornamelijk Kweeperen. Juist een ‘vergeten’ vrucht waar de wereld aan voorbij gaat, toont hij aan het publiek. Kijk dan en vergeet niet wat de natuur in huis heeft!